prof. Heleny Radlińskiej wpisuje się w cztery zasadnicze okresy, które szczegółowo opisała jej „Wnuczka” i zarazem uczennica – prof. Irena Lepalczyk (patrz: I. Lepalczyk, 2001): okres warszawski I zakończony na Syberii (1879-1906), okres krakowski (1906-1918), okres warszawski II (1918-1945), okres łódzki (1945-1954).
Helena Radlińska (z domu Rajchman) urodziła się 2 maja 1879 roku w Warszawie w asymilowanej żydowskiej rodzinie. Jej rodzice: Aleksander Rajchman i Melania z domu Hirszfeld, zaangażowani w działalność artystyczno-społeczną, prowadzili dom otwarty dla ówczesnej inteligencji warszawskiej, w którym rozwijało się życie kulturalno-towarzyskie. Poza córką Heleną mieli oni dwóch synów (młodszych braci Heleny): Ludwika – lekarza bakteriologa, który po drugiej wojnie światowej pełnił funkcję prezesa UNICEF, oraz Aleksandra Michała, matematyka, który zginął w okresie drugiej wojny światowej (I. Lepalczyk, 2001, s. 9-11).
W salonie państwa Rajchmanów spotykali się znani muzycy, artyści, pisarze, malarze, kompozytorzy czy naukowcy. Bywali tam Sienkiewicz, Orzeszkowa, Konopnicka, Pług (Pietkiewicz), Faleński, Paderewski, Hofman, Barcewicz, Kochalski, Frenkiel, Siemaszkowa, Lentz i inni (H. Radlińska, 1964, s. 332; I. Lepalczyk, 2001, s. 11-12). Spotkania z ówczesną elitą warunkowały rozwój społeczny, kulturalny, intelektualny czy moralny Heleny Rajchman. Z pewnością owocem tego było późniejsze życie pełne wrażliwości, zaangażowania w sprawy społeczne i narodowe oraz troski o dobro Drugiego Człowieka.
W 1902 r. Helena Rajchman wyszła za mąż za Zygmunta Radlińskiego. Spotkanie radykalnej grupy młodych lekarzy, rewolucjonistów i skrajnych krytyków konserwatyzmu sprawiło, że Helena Radlińska podjęła aktywną działalność na rzecz obrony polskiej szkoły i demokratyzacji szkolnictwa (H. Radlińska, 1994-95, s. 11). Konsekwencją tej aktywności była „zsyłka” na Syberię w 1906 r. Po ucieczce z zesłania państwo Radlińscy trafili do Krakowa. Tu rozpoczął się kolejny okres w ich życiu. Doświadczenie wygnania uświadomiły Helenie Radlińskiej wagę umiejętności organizatorskich, sprawności działania czy zaradności, które warunkują skuteczność wcielania w życie idei i zamierzeń. W kolejnych latach na bazie tych doświadczeń wyłoniła się koncepcja łączenia teorii z praktyką. Odpowiadało temu kształtowanie umiejętności działania metodycznego kandydatów do służby społecznej, oświatowej, kulturalnej, wychowawczej itp. (H. Radlińska, 1961, s. 345-346).
Helena Radlińska angażowała się w życie społeczne i oświatowe oraz w działalność o charakterze narodowo-wyzwoleńczym. Rozpoczęła także studia na Uniwersytecie Jagiellońskim. Była aktywna we współdziałaniu z Uniwersytetem Ludowym im. Adama Mickiewicza, Związkiem Polskiego Nauczycielstwa Ludowego czy Towarzystwem Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych. Była współinicjatorką Towarzystwa Polskiego Instytutu Pedagogicznego oraz czasopisma „Ruch Pedagogiczny”. W ramach aktywności narodowo-wyzwoleńczej współdziałała ze Związkiem Pomocy dla Więźniów Politycznych, Związkiem Chłopskim, Polskim Skarbem Wojskowym, Skonfederowanym Stronnictwem Niepodległościowym, Naczelnym Komitetem Narodowym. W sierpniu 1914 r. podjęła służbę referentki skarbowej w Biurze Prezydialnym Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego. W maju 1915 r. współtworzyła Centralne Biuro Szkolne.
Helena Radlińska wraz z mężem wróciła do Warszawy, gdzie rozpoczął się kolejny okres w jej życiu. Rozpoczęła współpracę z Wydziałem Oświaty Pozaszkolnej Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (pełniła funkcję prelegenta objazdowego ds. metodyki i pomocy instruktorskiej dla działaczy społecznych, oświatowych, bibliotekarzy, organizatorów życia kulturalnego i oświatowego). W lipcu 1919 r. Helena Radlińska współtworzyła Instytut Kultury i Oświaty im. St. Staszica. Helena Radlińska współdziałała również z Centralnym Biurem Kursów dla Dorosłych, Centralnym Związkiem Kółek Rolniczych oraz czasopismem „Rocznik Pedagogiczny” (patrz: I. Lepalczyk, 2001, s. 64-69). W 1925 r. Helena Radlińska utworzyła Studium Pracy Społeczno-Oświatowej przy Wolnej Wszechnicy Polskiej. Prowadzono tam nowoczesne kształcenie pracowników społecznych i oświatowych. Była to jedna z wiodących uczelni w zakresie pracy społecznej ówczesnego świata (I. Lepalczyk, 2001, s. 77-83).
profesor H. Radlińskiej pozostawała w ścisłym związku z rozbudzoną w młodości pasją poznawczą obejmującą sferę kultury i życia społecznego innych narodów. Towarzyszyła temu edukacją językowa, która kontakty z zagranicznymi partnerami środowisk nauki oraz praktyki służby oświatowej, wychowawczej, kulturalnej czy społecznej. W polu współpracy międzynarodowej była zaangażowana w działalność Międzynarodowego Kongresu Wychowania Moralnego, Międzynarodowej Ligi Nowego Wychowania, Międzynarodowego Biura Wychowania, Kongresu Wszechświatowej Federacji Zrzeszeń Pedagogicznych, Międzynarodowych Konferencji Służby Społecznej i Międzynarodowego Komitetu Szkół Pracy Społecznej, Międzynarodowego Kongresu Federacji Stowarzyszeń Bibliotekarzy i Bibliografów, Międzynarodowego Kongresu Nauczania Powszechnego i Oświaty Ludowej oraz Światowego Związku Kształcenia Dorosłych (I. Lepalczyk, 2001, s. 91-110).
prof. H. Radlińska przeżyła w Warszawie przy ul. Gęsistej 2 (w klasztorze Sióstr Urszulanek). Po upadku Powstania Warszawskiego trafiła do obozu przejściowego i w marcu 1945 r. trafiła do Łodzi, gdzie współtworzyła środowisko pedagogiki społecznej na powstającym tam Uniwersytecie. Tu rozpoczął się ostatni okres życia Heleny Radlińskiej, który zakończył się z chwilą jej śmierci 10 października 1954 roku. W maju 1945 r. prof. H. Radlińska utworzyła Zakład Pedagogiki Społecznej Uniwersytetu Łódzkiego. Jednostka ta funkcjonowała do 1950 roku, gdy władze komunistyczne podjęły decyzję o jej likwidacji. W okresie 1945-1950 prowadzono kształcenie oraz pracę naukową (badawczą, teoriotwórczą, metodyczną). Przygotowano zastępy doskonale wykształconych praktyków służby społecznej, oświatowej, kulturalnej, opiekuńczej, wychowawczej czy bibliotecznej, a także naukowców – pedagogów społecznych, którzy w kolejnych dekadach kontynuowali rozwój polskiej pedagogiki społecznej (I. Lepalczyk, 2001, s. 134-158).
Helena Radlińska utrwaliła się w pamięci potomnych przede wszystkim jako działaczka społeczna i oświatowa, a także jako legionistka walcząca o Polskę wolną i niepodległą. Jednym z wyróżników aktywności naukowej prof. H. Radlińskiej było generowanie teoretycznych podstaw dla działalności praktycznej. Celem wiodącym była sprawna działalność orientowana na przetwarzanie rzeczywistości życia ludzkiego. Efekty pracy akademickiej miały służyć rozwojowi społecznemu i niwelowaniu zła hamującego ów rozwój. Idea ta jest niezmiennie aktualna i znajduje kontynuatorów w XXI wieku.
Opracowanie powstało na podstawie fragmentu rozdziału zawartego w monografii „Seniorki polskiej andragogiki” pod red. Anny Frąckowiak (A. Żukiewicz, „Teoretyczny i praktyczny wymiar działalności Heleny Radlińskiej na rzecz oświaty dorosłych. Z życia i twórczości protoplastki polskiego rodu pedagogów społecznych”, w: Seniorki polskiej andragogiki, A. Frąckowiak (red.), Wydawnictwo Naukowe Instytutu Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy w Radomiu, Radom 2011, s. 47-56).
Zdjęcia pochodzą ze stron: bpmokotow.waw.pl i cyber.uni.lodz.pl
Projekt dofinansowany ze środków budżetu państwa, przyznanych przez Ministra Edukacji i Nauki w ramach Programu „Doskonała Nauka II”.